Ο νεοναζί σινεφίλ

Ο νεοναζί σινεφίλ

ή Πώς Ο Δρόμος Για Το Φασισμό Είναι Στρωμένος Με Καλές Προθέσεις

Είχα πετύχει κάποτε σ' ένα φόρουμ ένα ναζί. Όχι το αποκτηνωμένο βλακόμουτρο που συναντάς συνήθως, που το μόνο που μπορεί να κάνει είναι να γρυλίζει ακατάληπτες καφρίλες με απαίσια ανορθόγραφα ελληνικά, όχι. Ήταν καλλιεργημένος, διαβασμένος, προσεκτικός στη διατύπωση και πολύ-πολύ έξυπνος. Κάθε φορά που έγραφε, χρειάζονταν τρεις-τέσσερεις σοβαροί άνθρωποι να συνεργαστούν για να εντοπίσουν τη σοφιστεία στα επιχειρήματά του ή το μικρό καθοριστικό ψεμματάκι στους τόνους ιστορικών δεδομένων που παρέθετε, και δεν τα κατάφερναν πάντα. Με λίγα λόγια, ένας καθόλα αξιόλογος αντίπαλος, από κείνους που ξέρεις πως βγαίνεις κερδισμένος από την κόντρα μαζί τους. Όχι φυσικά πως αυτό τον έκανε λιγότερο σιχαμένο φασιστικό σκουλήκι.

Το American History X ήταν από τις αγαπημένες του ταινίες. Αναρωτιόμουν γιατί: Ήξερα πως η ταινία ήταν αντιναζιστική, κι αυτός παραήταν έξυπνος για να τη βρίσκει απλά με τις σκηνές φασιστικής βίας και να προσπερνάει τα όποια μηνύματα. Είχα ακούσει επίσης ότι η ταινία αντιπροτείνει ένα θολό καλοπροαίρετο ανθρωπισμό, τον οποίο αυτός -όπως κι εγώ, αλλά για τους ακριβώς αντίθετους λόγους- αντιπαθούσε.

Είδα την ταινία πριν από λίγο. Καθώς την έβλεπα, και όντας περισσότερο απ' όσο θα ήθελα εξοικειωμένος με τη φασιστική οπτική, συνειδητοποιούσα ότι σε όλη την εξέλιξή της, ένας φασίστας θα μπορούσε άνετα να την παρακολουθήσει, χωρίς να ενοχληθεί, χωρίς να πειστεί -ή έστω να υποψιαστεί- πως κάπου κάνει λάθος. Η ταινία σε κανένα σημείο της δεν αίρει τα επιχειρήματα των ναζί. Στην τελική, δεν έχει καθόλου επιχειρήματα, δε λέει τίποτα νέο: Υπάρχει για να χαϊδεύει τ' αυτιά αυτών που ήδη είναι πεισμένοι -για τους δικούς τους λόγους- ότι ο φασισμός είναι λάθος.

Σε όλη τη ροή της ταινίας, ένας φασίστας μπορεί να τη βλέπει και μάλιστα να την απολαμβάνει, περιμένοντας φυσικά πως οι κακοί -γι' αυτόν- θα νικήσουν στο τέλος. Δεν πειράζει, προσωπικά μου αρέσει να νικάνε οι κακοί που και που.

Μόνο που, στην τελική σκηνή, δε γίνεται καν έτσι: Ο μικρός μετανοεί, γράφει μια δακρύβρεχτη έκθεση για το πως πρέπει να αγαπιόμαστε και να αποφύγουμε το μίσος -λες και η αιτία του ναζισμού είναι απλά το μίσος- και εκεί που χαίρεται τις πρώτες στιγμές της νέας του ζωής, τον στριμώχνει ένας μικρός μαύρος γκάνγκστα και του μπουμπουνάει τρεις σφαίρες. Και ο μικρός γίνεται ένας ακόμα μάρτυρας της αγάπης προς τον πλησίον.

Πιθανόν η πρόθεση του σκηνοθέτη, Tony Kaye, ήταν να μας δείξει πως το μίσος κι απ' τις δυο μεριές είναι βαθύ, και πως δεν αρκεί να μετανοήσουν μερικοί για να αλλάξουν τα πράγματα. Αν ναι, ξέχασε να μας πει τί πρέπει να γίνει για ν' αλλάξουν τα πράγματα.

Ίσως ήθελε να δώσει μια χροιά συμπαντικής δικαιοσύνης: Ο πιτσιρικάς έπρεπε να πληρώσει για τις καφρίλες που έκανε ως νεοναζί και η μετάνοιά του δεν ήταν αρκετή. Έτσι όμως αναιρεί από μόνος του όλα τα κηρύγματα περί αγάπης και συμφιλίωσης.

Βγαίνοντας από την αίθουσα αναρωτιόμουν μήπως η ταινία είναι τελικά κρυπτοφασιστική: Τα μόνα επιχειρήματα που ακούγονται είναι αυτά των φασιστών. Ο αντίλογος περιορίζεται σε κάτι ψελίσματα για βοήθεια προς τους κατατρεγμένους και κάτι αόριστα μουρμουρητά για κοινωνικές συνθήκες. Οι φασίστες απεικονίζονται μεν σαν ηλίθιοι ή απατεώνες, τα επιχειρήματά τους όμως παραμένουν ακατάρριπτα σε όλη την ταινία. Ως απάντηση στο φασισμό προβάλλεται το να αγαπάμε τους συνανθρώπους μας, και αυτό αναιρείται στο φινάλε. Στην τελική, κι εγώ αν είχα να διαλέξω ανάμεσα στο να είμαι φασίστας τραμπούκος ή να το γυρίσω στις αγάπες ώστε να με φάνε λάχανο άλλοι τραμπούκοι, θα διάλεγα το πρώτο.

Δεν είμαι φασίστας τραμπούκος όμως, κι έχω τους λόγους μου γι' αυτό. Δεν τους άκουσα στην ταινία, ούτε αυτούς που είχα στο μυαλό μου και σίγουρα κανέναν καινούριο. Η ταινία παρουσιάζει σαν αυτονόητο πως είναι κακό να είσαι φασίστας. Όμως, τα "αυτονόητα", η "κοινή λογική", το "προφανές" είναι τα χωράφια των φασιστών. Δικά μας χωράφια είναι οι κοινωνικές συνθήκες, οι δομές, οι μηχανισμοί της εξουσίας, η οικονομία, οι θεσμοί και οι πολύπλοκες διαλεκτικές σχέσεις που διέπουν όλα αυτά, όπου οι εύκολες απαντήσεις είναι συνήθως οι λανθασμένες. Μια ταινία που δεν αγγίζει τίποτα από αυτά περισσότερο διευκολύνει παρά δυσκολεύει τη δουλειά των φασιστών. Καταλαβαίνω τώρα πολύ καλά πώς ένας φαν του Rudolf Hess μπορεί να απόλαυσε αυτήν την ταινία, και μένει να κλείσω -όπως έμαθα από την ταινία να κάνω- το κείμενο με ένα τσιτάτο:

"Όταν οι εχθροί σου σε συγχαίρουν, κάτι έχεις κάνει λάθος"

Λένιν.

Aldor